Inzichten
De link met de Zelfdeterminatietheorie of het ABC van Motivatie in onderwijs

De link met de Zelfdeterminatietheorie of het ABC van Motivatie in onderwijs

SODAplus baseert zich op de principes van de zelfdeterminatietheorie om leerlingen te motiveren (Ryan & Deci, 1985). Wij lijsten voor u op hoe SODAplus hierop inzet.

Simon Mensaert, Verantwoordelijke bedrijven 13 november 2025

Waarom motivatie werkt

SODAplus vertrekt vanuit één van de meest invloedrijke wetenschappelijke motivatietheorieën in onderwijs: de Zelfdeterminatietheorie (Self-Determination Theory, SDT) van Ryan & Deci (1985, 2020).

Deze theorie wordt wereldwijd gebruikt om te begrijpen hoe leerlingen tot diepgaande, duurzame motivatie komen.


Volgens de Zelfdeterminatietheorie kan motivatie in twee vormen bestaan:

  • Gecontroleerde motivatie: leerlingen stellen gedrag uit druk, verplichting of om een externe beloning te krijgen.

 

  • Autonome motivatie: leerlingen zetten zich in omdat ze het nut ervan inzien, omdat ze willen groeien, omdat het past bij wie ze willen worden of omdat ze het op zich interessant vinden.

 

Het doel van SODAplus is helder: leerlingen motiveren vanuit autonome motivatie, zodat ze willen groeien in hun gedrag en attitude.

Placeholder image

De drie psychologische basisbehoeften (ABC)

Om autonome motivatie te versterken, moeten drie fundamentele psychologische behoeften vervuld worden (Ryan & Deci, 2020):

 

✅ A – Autonomie

Leerlingen ervaren keuzevrijheid en eigenaarschap.

 

✅ B – Verbondenheid

Leerlingen voelen zich gesteund en echt gezien.

 

✅ C – Competentie

Leerlingen ervaren dat ze kunnen groeien en slagen.

 

Onderzoek toont aan dat leerkrachten die deze drie behoeften ondersteunen bijdragen aan motivatie, welzijn én leerprestaties (Slemp et al., 2024; Ryan & Deci, 2020).

SODAplus en het ABC

SODAplus werkt op twee niveaus:

  1. Leerlingen 
  2. Scholen & leerkrachten

 

1. Autonomie ondersteunen

Bij leerlingen

  • Leerlingen hebben ondersteuning en voldoende structuur nodig in hun leerproces. Inzetten op zelfsturing is dus niet hetzelfde als je leerlingen aan hun lot overlaten. We werken met met een duidelijk kader (schooleigen schema) waarin we vrijheid bieden.
  • Leerlingen reflecteren over hun eigen gedrag via een zelfevaluatie.
  • Ze geven eigen inbreng op feedbackmomenten.
  • Ze bepalen eigen actiepunten (met begeleiding van leerkrachten).
  • Ze denken na over de persoonlijke meerwaarde van Stiptheid, Orde, Discipline en professionele Attitudes en het SODA-attest.
  • Hun input wordt mee verwerkt in de schoolwerking via de jaarlijkse feedback.


Bij scholen & leerkrachten

  • Een school stapt enkel in wanneer er breed draagvlak is binnen het team.
  • Scholen kunnen eigen accenten leggen boven op de basisregels of criteria.
  • Teams kiezen hun vorm van zelfevaluatie en feedbackmomenten.
  • Leerkrachten spelen een actieve rol in de attitude-evaluatie en deliberatie van de SODA-attesten.
  • Leerkrachten en scholen hebben inspraak bij het jaarlijks feedbackrapport en de verdere groei van het project.

 

2. Verbondenheid versterken

Bij leerlingen

  • Leerkrachten tonen hoge verwachtingen gecombineerd met een warme benadering.
  • Tijdens feedback wordt rekening gehouden met de context en gevoelens van leerlingen.
  • Er is tijd en ruimte voor dialoog tussen leerkrachten en leerlingen bij elk rapport.
  • Het project bevordert een positieve schoolcultuur waarin iedereen ertoe doet.

 

3. Competentie opbouwen

Bij leerlingen

  • Duidelijke en transparante criteria tonen wat goed gedrag betekent voor elke SODA-pijler.
  • Vier keer per jaar ontvangen leerlingen een helder rapport dat dient als startpunt voor feedback.
  • Feedback is concreet, gericht op vooruitgang, niet op bestraffing.
  • De focus ligt op groei: iedere leerling kan slagen.
  • Door de SODA-attesten en de erkenning door bedrijven ervaren leerlingen bekrachtiging en succes.

Bij scholen & leerkrachten

  • Scholen krijgen houvast via duidelijke criteria, handleidingen en opvolggesprekken.
  • Scholen krijgen feedback van leerkrachten en leerlingen die hen ondersteunt in good practices en groeikansen.
  • Scholen bespreken jaarlijks hun groeikansen, gebaseerd op data van zowel leerlingen als leerkrachten.

Waarom SODAplus werkt: steun uit de wetenschap

Onderzoek toont dat een onderwijspraktijk die inzet op autonomie, verbondenheid en competentie leidt tot:

  • hogere motivatie
  • meer welbevinden
  • minder gedragsproblemen
  • sterkere leerresultaten
  • betere volharding en engagement

 

Dit is onderbouwd door meerdere studies (o.a. Ahmadi et al., 2022; Fredricks et al., 2019; Ryan & Deci, 2020; Slemp et al., 2024).


SODAplus vertaalt deze inzichten naar een concreet, haalbaar en schoolbreed kader voor attitudevorming.

 

Conclusie: Zelfdeterminatietheorie als kompas voor duurzame motivatie

Door te werken aan autonomie, verbondenheid en competentie bouwen scholen samen met SODAplus aan een klimaat waar leerlingen niet alleen moeten, maar willen groeien in houding en gedrag.

Wil je meer weten over hoe je de zelfdeterminatietheorie kan toepassen in jouw lessen? 

Lees dit boek: “Het ABC van motivatie in onderwijs” van Maarten Vansteenkiste

Placeholder image

Gebruikte bronnen:
Ahmadi, A., Noetel, M., Parker, P. D., Ryan, R. M., Ntoumanis, N., Reeve, J., Beauchamp, M. R., Dicke, T., Yeung, A., Ahmadi, M., Bartholomew, K., Chiu, T. K. F., Curran, T., Erturan, G., Flunger, B., Frederick, C., Froiland, J. M., González-Cutre, D., Haerens, L., . . . Lonsdale, C. (2022). A Classification System for Teachers’ Motivational Behaviours Recommended in Self-Determination Theory Interventions. Journal Of Educational Psychology. https://doi.org/10.31234/osf.io/4vrym

 

Fredricks, J. A., Parr, A. K., Amemiya, J. L., Wang, M., & Brauer, S. (2019). What Matters for Urban Adolescents’ Engagement and Disengagement in School: A Mixed-Methods Study. Journal Of Adolescent Research, 34(5), 491–527. https://doi.org/10.1177/0743558419830638

 

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2020). Intrinsic and extrinsic motivation from a self-determination theory perspective: Definitions, theory, practices, and future directions. Contemporary Educational Psychology, 61, 101860. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2020.101860

 

Slemp, G. R., Field, J. G., Ryan, R. M., Forner, V. W., Van Den Broeck, A., & Lewis, K. J. (2024). Interpersonal supports for basic psychological needs and their relations with motivation, well-being, and performance: A meta-analysis. Journal Of Personality And Social Psychology. https://doi.org/10.1037/pspi0000459

 

Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2018). Het ABC van motivatie in onderwijs. Pelckmans Pro.